De laatste komen verschijnen er steeds meer (non-fictie) boeken rondom het thema zelfmoord, althans in mijn beleving. Laatst las ik Na de val (van Resi Lankester) – waarvan binnenkort de recensie online komt – en in september 2020 komt Nu ik je zievan Merlijn Kamerling uit.
In De langste adem, geschreven door Arielle Veerman, beschrijft ze haar leven met Joost Zwagerman. Toen ik net op kamers woonde leerde ik zijn boek Door eigen hand kennen en ik vond het heel bijzonder om te lezen dat iemand benoemde met wat voor last de nabestaanden moeten dealen, wanneer hun een geliefde zelfmoord pleegt. Ik weet dan ook nog goed dat ik in september 2015 een push melding van de NOS op mijn mobiel kreeg met het bericht dat Joost Zwagerman was overleden door zelfdoding. Ik begreep er helemaal niks van – hoe kon uitgerekend hij zelfmoord plegen was mijn eerste gedachte? Hoe moet dit zijn geweest voor zijn ex-vrouw Arielle en hun kinderen? Mede daarom was ik zo enorm benieuwd naar dit boek.
De langste adem
De plotselinge dood van Joost Zwagerman op 8 september 2015 bracht een schok teweeg. Niet alleen bij het brede publiek dat de schrijver kende, ook familie en vrienden werden erdoor overvallen. Voor Arielle Veerman, die bijna twintig jaar met hem getrouwd was en drie kinderen met hem kreeg, betekende zijn dood na hun scheiding het slot van een jarenlang conflict.
In De langste adem beschrijft ze de aanzegging van het overlijden, de dagen die erop volgden, het openbare afscheid, de begrafenis en ten slotte het bezoek aan het lege huis dat Joost achterliet. Maar ook memoreert ze de beslissende momenten in hun relatie: hun vriendschap op de middelbare school, de hereniging in 1991 na haar lange verblijf in het buitenland en hun leven samen in Amsterdam.
In deze emotionele periode waarin ze teruggeworpen wordt op haar herinneringen zoekt ze naar aankondigingen van de destructieve daad waar hij altijd een tegenstander van was en stelt zichzelf vragen over het spanningsveld tussen gezinsleven en het werk van een productieve schrijver, voortdurend op zoek naar erkenning en publiek. De langste adem is een eerlijk, invoelend en confronterend document over geluk dat uitmondt in een onherstelbare verwijdering.
De strijd tegen zelfmoord
Ik vind het lastig om te bepalen waar ik moet beginnen. Dit boek heeft in meerdere aspecten indruk op mij gemaakt en ook weer in dit boek herkende ik mij in veel uitspraken. Onbewust heb ik gemerkt dat ik tijdens het lezen van dit boek regelmatig de houding, de situaties en de gevoelens van Arielle vergeleek met mijn eigen moeder.
De situaties die Arielle schetst, over haar verleden én hun verleden samen, vind ik heftig en dit maakte diepe indruk. Ik denk dat het allesbehalve makkelijk voor haar is geweest om een leven op te bouwen met Joost Zwagerman. Aan de andere kant ben ik altijd wat voorzichtig met dit soort boeken, omdat de persoon in kwestie (de zelfmoordenaar) zich niet kan ‘verdedigen’. Het blijft natuurlijk de visie van één persoon (en de andere mensen die aan bod komen in het boek). Er is mij geleerd dat er altijd meerdere kanten aan een verhaal zitten. Daarmee wil ik niet zeggen dat ik Arielle’s verhaal niet geloof, ik wil alleen aangeven dat veel zaken genuanceerder liggen dan op het eerste ogenblik lijkt. Maar in dit boek wordt wel duidelijk dat Joost het Arielle jarenlang erg moeilijk heeft gemaakt; wat de reden hier ook voor was.
Wat het denk ik nog moeilijker maakt is dat, op het moment van Joost zijn overlijden, Arielle zijn ex-vrouw is. Maar zij is wel 20 jaar lang geweest zijn vrouw geweest. Mag zij verdrietig zijn? Boos zijn? Hoe wordt een ex-partner behandeld tijdens de begrafenis? Ik denk niet dat veel mensen hier stil bij staan, maar dat heeft Arielle wel heel goed verwoord, de moeilijke aspecten die hierbij komen kijken heeft Arielle op een bijzondere manier met haar lezers gedeeld. Dat vind ik bewonderenswaardig.
Ik vind het erg knap hoe Arielle haar persoonlijke geschiedenis op papier heeft gekregen en zich zowel kwetsbaar als krachtig opstelt.
Ergens ben ik blij dat er steeds meer geschreven wordt over het achterblijven na zelfmoord. Ik denk dat dit een hoop mensen een steun(tje) in de rug kan bieden, weten dat je niet alleen bent. Het zoeken en daarmee vinden van (h)erkenning is fijn. Er is alleen vaak wel iets wat ik mis in deze boeken, een soort verwachting of hoop waarmee ik het verhaal begin, wat helaas niet wordt waargemaakt. Dat gaat met name om de tijd na het verlies. In de meeste boeken/memoirs wordt vooral ingegaan op het leven met de persoon en de gebeurtenis. Vervolgens wordt de begrafenis beschreven (en de eerste week na het overlijden). Het is natuurlijk erg logisch dat daar de nadruk op ligt, want iemand mag niet worden gedefineerd door de manier waarop hij/zij overlijdt.
Waar ik persoonlijk met name zo ontzettend benieuwd naar ben is de vraag: hoe gaat het met de nabestaanden 5, 10 of 20 jaar later? Het kan heel goed zijn dat dit een persoonlijke interesse is, omdat het voor mij in maart 2021 20 jaar geleden zal zijn. En in die 20 jaar heb ik best wel gestruggeld met zaken (en dat doe ik nog steeds!) Voor mij zou het daarom juist fijn zijn om herkenning te vinden in die periode, hoe daadwerkelijk verder te gaan met je leven – na die heftige overlevingsfase. Hoe om te gaan met andere levensbepalende beslissingen en situaties, waarbij je je bagage misschien wel of niet meeneemt? Dit is geen verwijt richting dit boek, maar meer een gedachtegang van mezelf. Nogmaals, ik vind het erg moedig dat Arielle haar ervaringen met de lezer deelt.
Ik wil graag een aantal quotes uit De langste adem met jullie delen. Uitspraken die mij erg hebben geraakt en uitspraken waar ik herkenning in vind.
‘Ik moest denken aan wat Joost er zelf over had gezegd in zijn boek Door eigen hand. Ik herinnerde me het citaat ‘zelfmoordenaars maken van de nabestaanden moordenaars’. De nabestaanden zouden zich immers blijven afvragen of ze de dood hadden kunnen voorkomen, of ze met hun nalatigheid, onbetrokkenheid of egoïsme onvoldoende hadden ingespeeld op de behoeften of het onvermogen van degene die er een einde aan had gemaakt’
painga 63
‘Maar vooral maakte Joost in zijn boek duidelijk dat de nabestaanden zich zouden blijven afvragen: was ik dan niet de moeite waard? Kinderen werden met deze gedachten hard getroffen.’
pagina 63
‘Hij (mijn vader) omhelsde de kinderen. Jullie gaan het redden, zij hij tegen ze. Een zin die bleef hangen omdat er een bepaalde dreiging uit sprak, alsof er een kans bestond dat het tegendeel zou gebeuren. Die mogelijkheid leek me toen vergezocht, later ben ik gaan beseffen wat een wrede invloed de dood op nabestaanden heeft’
pagina 90
‘Zijn dood was een vlucht, omdat hij de strijd niet ging winnen tegen zo veel slinks geweld, het was ook wraak. Het was de vergelding van een vechtende geest die op deze manier zijn laatste slag toebracht. Hij wist immers als geen ander wat zijn daad met zijn naasten zou doen’.
pagina 133
‘Die gierende problemen die aan de zelfgekozen dood waren voorafgegaan had ik nauwelijks met ze [haar kinderen] besproken, waardoor zijn dood voor hen nog onverwachter was geweest dan voor degenen die er wel van wisten’.
pagina 159
‘Wat is dat voor gebaar om iemand die dood is door zelfmoord meteen als “zeer toegewijde vader” te bestempelen? Wat weet hij ervan, de enigen die dat kunnen beoordelen zijn toch de kinderen zelf? Of moet de lofuiting een verbrijzeld imago na zelfmoord soms oplappen?’
pagina 163
‘Maar dit weet ik zeker: een vader die zelfmoord pleegt is niet per se een toegewijde vader. Punt.’
Mirjam Rotenstreich (vrouw van A.f.th. van der heijden – pagina 165
‘We konden ons niet voorstellen dat een vader die zo tegen zelfmoord was en zo hyperbewust was van de gevolgen van zelfmoord dit ook zou kunnen doen’.
pagina 166
★★★☆☆
Auteur: Arielle Veerman
Prijs: 19,99
Uitgever: Uitgeverij Prometheus
Verschijningsdatum: 25 februari 2020
Aantal pagina’s: 256
Ik wil Uitgeverij Prometheus bedanken voor het toesturen van dit recensie-exemplaar.
Geen berichten